Họ Phạm ở thôn Trình Trung xã An Ninh, Tiền Hải, Thái Bình

Từ thị xã Thái Bình theo đường 39 về phía Đông Nam đến cây số 17 là từ đường họ Phạm thuộc thôn Trung, làng Trình Phố (thường gọi tắt là thôn Trình Trung), nay thuộc xã An Ninh huyện Tiền Hải, Thái Bình.

Trong từ đường còn gia phả, sắc phong, đại tự, câu đối và nhiều kỷ vật quý báu như cờ, biển, lỗ bộ, chấp kích, long đình, hương án v...v... đặc biệt có một đại tự bằng chữ Hán: "Lê Triều Phạm quận công" sơn son thếp vàng.

Theo truyền thuyết cũng như các tài liệu thời xưa thì họ Phạm ở đây là một trong những họ lớn, đến Trình Phố lập nghiệp cùng với họ Chu, họ Ngô, họ Bùi, họ Trần.

Các di tích nổi tiếng thời xưa như Đình Cời, Đình Dôi, Đình Nội Hon, Đình Đông Trúc, Chùa Ré, Chợ Giếng v.v. là những nơi danh thắng còn in sâu đậm trong trí nhớ của nhân dân địa phương.

Theo yêu cầu của Ban Lễ nghi Khánh Tiết họ Phạm, tôi đến tận nơi để khảo sát và dịch các văn bản chữ Hán ở từ đường. Điểm nổi bật ở đây là cuốn Phạm tộc thế kỷ thực lục.

Cụ Thủy tổ về lập nghiệp ở Trình Trung, còn ghi rõ vị hiệu là "Tụy tổ khảo Tiền Lê cáo thụ, đặc tiến tráng vũ, Thượng tướng quân, Phù Nam quận công, Phạm công, tứ thụy Vũ Nghị Phủ quân thần bài". (Xin trích giới thiệu một đoạn bản dịch từ nguyên bản chữ Hán)

Cụ tổ vốn người làng Diêm Phố, huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa, theo vua Lê Thái Tổ khởi nghĩa Lam Sơn, được tặng phong là Phù Nam quận công, cho theo họ nhà vua, được vua phong cho thái ấp[1] lại sắc phong là Khai quốc công thần, cho lập ấp để làm thái ấp cho con cháu hưởng lâu dài.

Cụ liền cùng với 8 quan đại phu cùng thời đến miền bờ biển trấn Sơn Nam hạ (vùng Nam Định, Thái Bình) mở mang, khai phá đất hoang dựng thành làng xã. Cụ để người con cả ở lại Thanh Hóa quê cũ rồi đem các con đến ấp mới: một người ở Diêm Điền, một người ở Trình Phố, cốt để không quên tên làng cũ. Lại có một chi di cư đến xã Thần Dầu. Cụ sinh ra trai gái 9 người. Cụ mất ngày 2 tháng Giêng.

Đời thứ hai: Đệ nhị Tổ Liệt triều Đại phu Phạm Quý công, tự Chính Phúc (thường gọi là cụ Triều Quế, chi thứ 4); giỗ ngày 23/11.

Đời thứ ba: Đệ tam Tiên tổ khảo Phạm Quý Công tự Phúc Hiền (thường gọi là cụ Biện). Giỗ ngày 2 tháng 2.

Đời thứ tư: Đệ tứ Tiên tổ Phạm Quý công húy Thốc, tự Mẫn Lực, thụy Phác Thực (thường gọi là ông cụ Lý) sinh năm Kỷ Hợi, giỗ ngày 21 tháng Giêng năm Giáp Thìn, thọ 66 tuổi.

Qua các thế hệ, họ Phạm ở Trình Trung đã có:

Về quan văn là:

+ Cố Lê Quốc Tử Giám, Quốc Tử sinh Phạm công, húy Trương, tự Tuấn Vĩ, thụy Trình Xuyên tiên sinh.

+ Cố Lê Tiền Tam trường Hiệu sinh, Tân Mão khoa Cống sỹ, Phạm Nguyễn công, húy Khoản, tự Trọng Tú, hiệu Phúc Uyên tiên sinh.

+ Cố Lê Sắc Thụ, Đồng Tri phủ, Phạm Quý công, tự Bá Hợi, thụy Cẩn Lương.

+ Cố Lê Đường Lội, Huyện thừa, Phạm Quý công, tự Nhuận Trạch.

+ Cố Lê Bình Chương Huyện thừa, Phạm Quý công, tự Bá Thư.

+ Nguyễn triều Viên ấm, phụng bổ Tượng quân, đội trưởng,[2] kiêm Nhi phủ thông lại, Minh Đạt tiên sinh.

Về quan võ thì có:

+ Nguyễn triều cao thụ Minh Nghĩa Đô úy, Tiền quân Khâm sai, Cai cơ, chức Lộc Hầu, tứ tính Nguyễn Kim, thụy Tráng Dực, Trung Thành, Hùng Dũng Khai Quốc công thần, thực Thái, Liệt quốc triều công thần.

+ Nguyễn triều võ công Đô úy, Thục Nội điện, Thị Nội giám, Suất Thường hầu đội, Cai đội Phạm Ngọc Phổ, thụy Tráng Nhuệ.

+ Nguyễn triều sắc thụ Bắc Ninh tỉnh, Trung Thắng cơ Hiệp quản, Minh Nghĩa Đô úy Nguyễn Phạm công, tự Kim Mẫn, thụy Tráng Dực.

+ Nguyễn triều sắc thụ Đô úy lang Tiền quân bổ thụ Đội trưởng, Phạm Bá Đường tự Kiên, thụy Trực Ôn.

Ngoài những tư liệu thành văn, còn có một số truyền thuyết về phẩm chất cao đẹp của tổ tiên họ Phạm, như đức thanh liêm, chính trực, lòng nhân từ, thương dân mà tôi được nghe các cụ cao tuổi kể lại. Các cụ còn cho biết trước kia, trong từ đường còn có những bảo vật như ấn ngọc, thanh kiếm của vua Lê ban cho và tập sách chép những thơ văn giao tiếp giữa các vị tổ tiên và các đồng sự, nhưng khi giặc Pháp về cắm bốt ở làng, chúng lùng sục, đốt phá nên một số kỷ vật quý giá đã bị thất lạc. Tuy vậy ở Từ đường hiện vẫn còn một bài minh rất có giá trị, xin giới thiệu ra đây:

Phạm tộc minh văn

Tạm dịch: Bài minh Từ đường họ Phạm

Trình Giang vượng khí; Phạm Tộc thánh phân. Thi thư thị bảo; Đạo nghĩa vi căn. Duy trung, duy hiếu; Khắc kiệm khắc cần. Địa sinh hào kiệt; Thế xuất vĩ nhân. Cần vương tráng chí; Thảo tặc nguyên huân. Truyền gia Nho nghiệp; Khai quốc công thần. Tích vi danh tướng; Kim tác phúc thần. Lịch triều phong tặng; Vinh hiển quân ân. Quang tiền, thùy hậu; Tục mỹ phong thuần. Vạn niên kỷ niệm, Hương hỏa thiên xuân!

Làng Trình vượng khí tốt; Họ Phạm ơn đức nhuần. Sách vở là vốn quý; Đạo nghĩa ấy thiện căn. Hiếu trung là nền nếp; Xẻn nhặt lại chuyên cần. Đất sinh ra hào kiệt; Đời thường có vỹ nhân. Phò vua có chí lớn; Đánh giặc nức lòng quân. Nối đời dòng Nho học; Giúp nước có công thần. Ngày xưa là danh tướng; Ngày nay là phúc thần. Các triều đều phong tặng; Rực rỡ sắc vua ban. Noi theo nền nếp cũ, Bao "Tục mỹ phong thuần". Muôn đời còn ghi nhớ; Hương khói để ngàn xuân!

Từ đường họ Phạm ở Trình Trung đã được Bộ Văn hóa xếp hạng Di tích lịch sử.

Phát huy truyền thống tốt đẹp của tổ tiên, dòng họ Phạm ở Trình Trung xây dựng nếp sống có văn hóa. Dòng họ Phạm ở đây có quy ước, điều lệ để con cháu noi theo, như việc giữ gìn thanh danh cho dòng họ, tôn kính các bô lão, các bậc huynh trưởng, khuyến khích việc học hành, giúp đỡ học sinh nghèo, trừng phạt những người có thói hư tật xấu, nhằm duy trì những thuần phong mỹ tục, giữ gìn bản sắc dân tộc.

Vũ Đình Ngạn

(theo Tạp chí Hán Nôm 4/1998)

------------------------------------------------
[1] Nguyên văn là "tứ tính" (cho theo họ nhà vua); "thái ấp" là ruộng vua ban cho các đại thần có công để hưởng lộc.

[2] Kiêm quan võ