GS VS Trần Đại Nghĩa

Kỷ niệm Ngày Nhà giáo Việt Nam (20/11)

11 NĂM, NGÀY GS VS TRẦN ĐẠI NGHĨA ĐI XA ( 1997/2008)

MỘT NGƯƠÌ THẦY VÀ LÀ NHÀ BÁC HỌC BÁC HỒ ĐẶT TÊN

HẾT MÌNH VÌ NHỮNG HỌC TRÒ CỦA KHOA HỌC

Khi đến thăm cô Nguyễn Thị Khánh, phu nhân của GSVS Trần Đại Nghĩa, khi trò chuyện những ngày GS làm ở Cục Quân Giới ở Việt Bắc, chúng tôi nhìn tấm Danh hiệu Anh hùng Lao động do Bác Hồ ký đợt đầu tiên năm 1951, mới biết Danh hiệu Anh hùng Lao động mà ông đã đi hết mình theo lời Bác, rồi cùng lao động, sáng tạo ra nhiều loại vũ khí để kháng chiến chống Pháp. Cùng tên biệt danh “Ông phật làm súng, là một danh hiệu rất thân thiết, kính nễ mà Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Anh cả của Quân đội tặng Cục trưởng Cục Quân giới đầu tiên QĐND VN trong những ngày kháng chiến ác liệt. Còn cái tên thân thiết Bác Hồ đặt ra cho ông là Trần Đại Nghĩa, người con trung thành với nước, với dân của nhân dân Vĩnh Long thương nhớ, và đất Nam Bộ anh hùng, lại trong một hoàn cảnh khác – đó là GSVS Trần Đại Nghĩa tên thật là Phạm Quang Lễ .

GS VS Trần Đại Nghĩa và người bạn đời tại nhà riêng

Ra đi học thành tài ở Pháp, rồi mong ước ngày trở về

Cách đây hơn 10 năm khi đó GSVS Trần Đại Nghĩa chưa lâm bệnh, chúng tôi được vợ GS, cô Nguyễn Thị Khánh dẫn lên lầu nhà riiêng GS để gặp. Dù lúc đó GS đang chứng bệnh ho khá nặng, song khi chúng tôi hỏi về thuở còn trẻ ở quê hương Tam Bình, thì GS vẫn nhớ rất rõ như khi tắm nước sông Măng Thít, ngụp lặn trong bao kỷ niệm thuở thiếu thời; rồi những ngày tháng đầu tiên xa nhà và được về thăm lại dòng sông Măng Thít, thăm mẹ và quê nhà trước lúc lên đường đi du học xa Tổ quốc, chẳng biết ngày nào trở về với mẹ và chị gái.

GSVS Trần Đại Nghĩa tên thật là Phạm Quang Lễ, sinh ra ở quê ngoại, ấp 6, xã Hoà Hiệp, Tam Bình tỉnh Vĩnh Long. Cha GS là một thầy giáo yêu nước tên là Phạm Quang Mùi (1882 – 1920), khi về dạy học tại Vĩnh Long đã gặp mẹ GS là bà Lý Thị Diệu (1881 – 1941). GS có 2 chị em, và trong cảnh học hành tốn kém thời ấy, sau khi cha mất sớm, người chị gái Phạm Thị Nhẫn, xin nghỉ học nhường cho em mình học hành đến nơi đến chốn.

Từ ngôi trường nổi tiếng Petrus Ký lúc đó có các học sinh nổi tiếng như Phạm Văn Thiện (Phạm Hùng, nguyên Chủ tịch HĐBT), Huỳnh Tấn Phát, Nguyễn Tấn Ghi Trọng, Đặng Văn Chung… đều là những học trò xuất sắc cuả khoá học. Có lần GSBS Nguyễn Tấn Ghi Trọng kể, “trong lớp chúng tôi, anh Lễ là học trò rất nghèo, nhưng ai có gì cần anh giúp là Lễ không lúc nào từ chối, vì anh laị học rất giỏi. Có lần lớp đang giải toán thì bí, thầy giáo cho Lễ lên bảng để giải bài toán tiếp bằng mấy cách khác nhau, nên tiếng học trò Phạm Quang Lễ ở Vĩnh Long lên Sài Gòn học giỏi có tiếng cả trường Petus Ký lúc đó đều biết”.

Ngày 5-9-1933 trong tâm trạng thương nhớ mẹ, chị gái vô cùng; anh Lễ bước xuống tàu thủy tại bến Nhà Rồng (Q.4-TP-HCM ngày nay) bắt đầu xa quê hương, xa mẹ và chị gái Tam Bình để sang Pháp bắt đầu du học, rèn luyện để thành người, trở về phụng sự đất nước về sau.

Dồn hết tâm trí lĩnh hội tri thúc giúp nước, giúp đời

GSVS Trần Đại Nghiã hồi tưởng lại những ngày đầu sang đến đất Pháp, lúc đó GS đi từ cảng Sài Gòn sang cảng Macxây (Pháp) con tàu phải đi vòng qua nhiều nơi, mất hết 21 ngày đêm sau khi ghé cập cảng nhiều nước châu Á, Phi, qua kênh đào Hồng Hải, kênh Xuêr, rôì vào biển Điạ Trung Hải. Cũng giống như chuyến đi tìm đương cứu nước cuả Bác Hồ; qua những nơi xa lạ đó, anh càng thấy rõ hơn bộ mặt thật cuả bao sự bất công, tàn bạo của bọn chủ nô, chúa đất, giống quê hương VN của anh. Và người dân lành các nước ấy cũng đều cực khổ như bà con của quê hương đang bị trong vòng nô lệ.

Từ Macxây, ông đến được Paris trên một chiếc tàu hoả tốc hành. Và để có đủ tiền cho 2 năm học sinh bản xứ để chuẩn bị được vào đại học chính quy tại Paris, trong khi học bổng của trường Chasseloup Laubat chỉ cấp cho 1 năm, Lễ phải dồn sức làm 16 tiếng/ngày để đủ tiền trang trãi mọi thứ tại thủ đô nước Pháp. Mỗi ngày ở Paris xa vắng quê hương, là hình ảnh của ngươì mẹ nghèo và ngươì chị tất tả sớm hôm ở Tam Bình – Vĩnh Long cứ hiện lên rõ mồn một trong tâm trí. Và thế là Lễ quyết chí đổ công, đổ sức học rút trong 2 năm làm một năm, để trở thành học sinh VN duy nhất chỉ 1 năm là đã đủ mọi điều kiện vào học chính quy một trường Đại học lớn tại Paris, thủ đô hoa lệ của nước Pháp.

Khi Bác Hồ sang thăm Pháp cuôí năm 1946 là thượng khách của nước Pháp, Hội Việt kiều yêu nước ta tại Pháp đã giới thiệu KS Phạm Quang Lễ cùng đi với Bác nhiều nơi, cung cấp thông tin cho Bác, thăm nhiều chính khách Pháp, đi cùng Bác đến nhiều vùng đất nước Pháp.

Cùng với Bác Hồ trở về, xa Tổ quốc và quê hương đã 11 năm trời, song khi về tới Hà Nội ông chỉ nghỉ 7 ngày là lên xưởng quân giới Giang Tiên (Thái Nguyên) để bắt đầu nghiên cứu các loại súng chống xe tăng, dựa theo mẫu Badoca của Mỹ. Phương tiện khi đó rất thiếu,chỉ 2 viên đạn do thứ trưởng Tạ Quang Bửu cung cấp mà làm ra hình mẫu loại súng này. Ngày 5 -12-1946 Bác Hồ cho mơì Kỷ sư đến nhà khách Chính phủ vừa thân mật, vừa trịnh trọng, Bác nói: “Kháng chiến sắp đến nơi rồi, hôm nay mời chú đến để giao nhiệm vụ cho chú là Cục trưởng Cục Quân giới. Chú lo vũ khí cho bộ đội diệt giặc”.Rồi Bác nói tiếp: “Việc chú làm việc hệ trọng, vì thế từ nay, Bác đặt tên cho chú là Trần Đại Nghiã. Dùng bí danh này để giữ bí mật cho chú và để bảo vệ gia đình, bà con chú còn ở trong Nam”(1).

Thế là từ đó, Ngươì Cục trưởng Cục Quân giới đầu tiên QĐND VN có tên mới, mà trong Nam quê hương ông cũng chưa hề biết đến; một cái tên đầy bao ý nghĩa cuả nhà một khoa học một ngươì thầy gio yêu nước vẹn tròn ti năng, đức độ - Trần Đại Nghĩa. Vừa nghin cứu, ngươì Thầy gio trọn vẹn của bậc tài năng, đức độ Trần Đại Nghĩa bắt đầu truyền các kiến thức cho những nhà khoa học mang áo lính, họ là những ngươì lính trung kiên, song rất chuyn cần trong cơng việc gian khổ l nghin cứu về Vũ khí phục vụ cho cơng cuộc kháng chiến – GS Trần Đại Nghĩa nói hơn 10 năm tại nhà riêng ở Q.Tân Bình .

Và cũng bắt đầu ngươì Cục trưởng Cục quân giơí, thiếu tướng Trần Đaị Nghĩa quên hết những chuyện đơì thường, chuyện gia đình để lao vào cuộc tìm kiếm khó khăn của các phát minh khoa học vũ khí, khí tài cho quân đội còn thiếu thốn mọi bề của ta. Ngươì bạn đời cuả GS, cô Nguyễn Thị Khánh, một y sỹ chuyên lo cho các thương binh từ chiến trường cuả Cục Quân giơí, nay sống tại P.5 - Q. Tân Bình kể laị: có lần ngày nghỉ, GS được vợ giao cho việc trông con giùm, khi cô đi chợ về thấy con mình mặt mũi lấm lem, đang chơi nghịch chỉ một mình, còn GS thì mãi mê nghiên cứu các sách về vũ khí. Bị vợ la rầy, GS chỉ cươì trừ, rồi xin lôĩ vợ, xong ông lại đi vào phòng nghiên cúu, đo vẽ, sơ đồ các loại vũ khí đang hiện lên trong đầu ông. Quá mãi mê bận biụ với nhiều loại vũ khí, đến nôĩ GS thường suy nghĩ, tìm tòi quên cả nón, giày dép v…v… của mình. Cô Khánh cho biết nhiều lần trong rừng, mà GS bị mất mũ hoài, liên lạc của Cục Quân gới mua cho GS một chiếc mũ đội đầu, và anh liên lạc phải xin phép cô, để viết vào chiếc mũ mơí mua, khỏi để mất: “Mũ này là của ông Trần Đại Nghĩa”...GS nhận mũ rồi cười.

KS Trần Đại Nghĩa giới thiệu với Đại tướng Võ Nguyên Gíap

về vũ khí mới chống xe tăng cho chiến dịch Việt Bắc do

Cục Quân giới chế tạo tại Việt Bắc.

(Ảnh Tư liệu Gia đình GS)

Cuộc đơì nghiên cưú vũ khí phục vụ kháng chiến cuả GS Trần Đại Nghĩa kéo dài cả hai cuộc chiến tranh vỹ đại của dân tộc ta. Các phát minh những loại vũ khí bí mật,tối tân…mà khi chúng tôi hỏi GS lúc còn sống ở Đ. Trần Trọng Tuyển Q. Tân Bình, vẫn lúc nào luôn giữ đúng nguyên tắc, phong cách của một ngươì lính là những gì bí mật quốc phòng, cho đến những ngày cuối đơì, GS vẫn tuyệt đôí tuân thủ tới cùng, không để lộ bất cứ điều bí mật nào về những phát minh đáng quý cho quân đội ta.

Vào những ngày này, GSVS Trần Đại Nghĩa đã 11 năm đi xa (9 - 8 – 1997) khỏi quê hương Vĩnh Long và đất nước VN. Một nhà bác học cho đến cuối đời GS vẫn luôn sống chân chất, nghĩa tình, luôn bao dung mọi điều vơí những đồng chí, đồng đội gần gũi, đến nhân dân Việt Bắc, những nhà khoa học non trẻ mới trưởng thành.

Ở ông, dù đi xa bao năm khắp mọi chân trời, góc bể trời Tây, về Hà Nội, rồi chiến khu Việt Bắc, đi ra nhiều nước… sau là Viện sỹ của Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô, là Viện trưởng Viện khoa học VN gần 20 năm; nhưng về Tổ quốc, thì hoạt động sáng tạo là hàng đầu trong ơng. GS luơn nhớ những gì cuả dòng sông Măng, quê ông, luôn trỗi dậy trong tâm can người con với quê hương, khi đã là nhà khoa học hàng đầu đất nước, ông vẫn không có lúc nào nguôi ngoai để mong được đền đáp công sức cha mẹ, quê hương./.

Tháng 11/ 2008

Phạm Bá Nhiễu

>> Tham khảo thêm thông tin về GS Trần Đại Nghĩa tại Wiki